Phía sau Đài Phát thanh - Truyền hình Sóc Trăng là một dãy giồng cát chuyên trồng rau màu với tên gọi: “Rẫy Xã Trời”. Tuy nhiên, câu chuyện mà chúng tôi muốn nói đến ở đây không phải về nghề trồng rẫy (dù cũng khá nổi tiếng), mà là chuyện của một trung niên đến đây thuê đất rẫy chỉ để… gieo mạ cách nay hơn 20 năm. Từ vài ba công mạ non vươn lên trên liếp rẫy, một bộ giống lúa thơm mới mang tên ST ra đời và được vinh danh trên thị trường quốc tế. Người trung niên đó không ai khác chính là Anh hùng Lao động, kỹ sư chân đất Hồ Quang Cua.

Sau khi lọt vào top 3 gạo ngon nhất thế giới, gạo hữu cơ ST24 tiếp tục đạt giải nhất hội thi Gạo ngon thương hiệu Việt tại Festival lúa gạo Việt Nam lần thứ III, năm 2018. 

Cứ thế, đều đặn mỗi năm anh lại đến Rẫy Xã Trời để thuê đất tỉa mạ ròng rã trên 20 năm nay. Từ một trung niên khôi ngô, đĩnh đạc, xốc vác ngày nào, giờ anh đã là một lão nông chậm chạp, mái tóc “muối nhiều hơn tiêu”, làn da đen sạm vì nắng gió. Và trên mỗi bước đi đó, tôi có may mắn được làm bạn đồng hành cùng anh trong khoảng thời gian khá dài, được chứng kiến những thành quả cùng sự đóng góp thầm lặng của anh cho hạt lúa thơm, bịch gạo thơm của Sóc Trăng nói riêng và cả nước nói chung.

Hiện nay, hạt gạo thơm ST24 đã lọt vào top 3 gạo ngon nhất thế giới, cá nhân anh cũng được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động, nhưng có lẽ vẫn còn ít người biết đến đó chính là thành quả của những mầm xanh được gieo trồng trên những liếp rẫy của xóm Rẫy Xã Trời hiền lành, êm ả nằm tách bạch với vẻ ồn ào, náo nhiệt của một đô thị Sóc Trăng từ hơn 20 năm trước. Đó cũng chính là lý do trong lần gặp mặt giữa tôi với anh lần này, chủ đề cây lúa, gạo thơm như mọi khi đã không còn được nhắc đến nhiều, mà thay vào đó là câu chuyện về những cây mạ non trên đất rẫy.

Câu chuyện khởi nghiệp với giống lúa thơm ST còn được kỹ sư Hồ Quang Cua chia sẻ với sinh viên Trường Đại học Cần Thơ. 

Ký ức về những ngày đầu thuê đất làm mạ hơn 20 năm trước như những thước phim sống động, cuốn hút tôi và anh như thể nó chỉ mới vừa diễn ra ngày hôm qua. Nhấp ly rượu thuốc được ngâm bằng trái dứa gai với rượu ST gần 10 năm, anh chậm rãi kể: “Đầu năm 1998, tình cờ tôi đọc được trên Tạp chí Asian Seed có bài giới thiệu về thành tựu trong việc lai, chọn ra 2 giống lúa thơm cải tiến không quang cảm đầu tiên của Thái Lan. Điều thu hút tôi là dù lúc đó kinh tế Thái Lan đang khủng hoảng nhưng hạt gạo thơm của họ vẫn không hề bị mất giá trị và họ gọi hạt gạo của họ là “small pieces of gold” (tạm dịch là “hạt vàng” - NV). Sự kiện này đã gây chuyển biến mạnh mẽ nhất về nhận thức gạo thơm ngon sau hàng chục năm có theo dõi, thí nghiệm về loại gạo này”.

Bài báo đã thức tỉnh anh, mang đến cho anh cái nhìn mới và anh quyết định theo đuổi để phát triển gạo thơm, mặc dù biết rằng một khi đã bắt tay vào thực hiện anh phải chấp nhận từ bỏ nhiều cơ hội tiến thân khác. Tôi quyết định “phá băng” không khí cuộc trò chuyện khi thấy nó có vẻ hơi trầm lắng bằng câu hỏi: “Tại sao lại phải gieo từng hạt lúa trong các hốc nhỏ trên nền đất cao mà không làm như cách truyền thống?”. Có lẽ chỉ chờ có bấy nhiêu, nên anh trả lời ngay: “Đây chính là phương pháp chọn giống nhanh nhất có thể dù phải tốn nhiều công sức và cả tiền bạc nữa vì chỉ có gieo trồng theo cách này mới giữ thuần được từng cá thể. Một khi cá thể đó đã thuần thì vụ sau có thể nhân ra hàng ngàn khóm lúa khác…”. Và từ giữa năm 1998 đến nay, trải qua hơn 20 năm, anh vẫn miệt mài làm theo phương pháp này.

Hiện nay, xã hội đang thụ hưởng kết quả từ sự kiên trì, nhẫn nại suốt khoảng đời trung niên của anh. Hạt gạo ST24 sau khi lọt vào top 3 gạo ngon nhất thế giới vào năm 2017, đến năm 2019 chính thức được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận đặc cách và nó đã vươn xa khỏi vùng địa lý được công nhận khi được gieo trồng phù hợp ở cả khắp cả 3 vùng Bắc, Trung, Nam. Và đi đến đâu, nó cũng mang đến sự sung túc cho nhà nông, hương thơm và vị ngọt cùng sự hãnh diện của người thưởng thức hạt cơm từ gạo ST24. Riêng với tôi, người đã có thời gian dài đồng hành cùng anh và các cộng sự, cho dù mai này hạt gạo thơm ST24 hay những dòng ST mới có thăng hoa hơn đi nữa, thì câu chuyện về những cây mạ non trên liếp rẫy vẫn là một ký ức đẹp trong quãng đời làm báo của mình.

Xuân Trường