Trong quá trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục, công tác nghiên cứu khoa học (NCKH) là hoạt động không thể thiếu trong trường phổ thông. Đây là một hoạt động giúp các em áp dụng những kiến thức đã học vào cuộc sống, học đi đôi với hành; đồng thời là cách tiếp cận, làm quen với phương pháp, kỹ năng NCKH, rèn luyện cách làm việc tự lực, làm việc nhóm và phát huy tính tích cực, chủ động, hứng thú trong học tập và sinh hoạt. Từ đó, nhằm phát hiện các tài năng, là cơ sở xây dựng và phát triển đội ngũ nhân lực chất lượng cao cho xã hội.

Đẩy mạnh NCKH trong trường phổ thông.

Xác định tầm quan trọng của công tác NCKH, thời gian qua, ngành Giáo dục Sóc Trăng đã chỉ đạo các trường tích cực thực hiện; trong đó, hưởng ứng sôi nổi và đông đảo nhất là cuộc thi sáng tạo thanh thiếu niên - nhi đồng các cấp. Ông Châu Tuấn Hồng - Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo nhận xét: “Mặc dù trong điều kiện còn khó khăn nhưng sở cũng luôn quan tâm chỉ đạo các trường thực hiện công tác NCKH. Hầu hết các cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật từ tỉnh đến Trung ương phát động đều được sự hưởng ứng nhiệt tình của đội ngũ giáo viên và học sinh, các cuộc thi đều có giáo viên và học sinh đạt giải cấp tỉnh và cấp quốc gia”.

Tính từ năm 2013 đến năm 2016, đã có 519 giải pháp của học sinh các trường trong tỉnh tham gia cuộc thi sáng tạo thanh thiếu niên - nhi đồng tỉnh Sóc Trăng vào vòng chung khảo và 190 giải pháp đạt giải cấp tỉnh; 21 giải pháp được chọn tham gia cấp toàn quốc. Cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học, từ năm 2013 đến năm 2016 có 34 dự án dự thi cấp tỉnh. Sau đó, hội đồng xét duyệt đề án thi khoa học kỹ thuật cấp tỉnh chọn 18 dự án dự thi cấp quốc gia, đạt 6 giải thưởng cấp quốc gia. Để tăng cường kỹ năng tổ chức hoạt động NCKH và thực hiện đề án NCKH, Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức tập huấn về phương pháp này cho cán bộ, giáo viên các trường tham dự.

Có thể nói, trong số các đơn vị tham gia hoạt động này, nổi bật có Trường THPT An Lạc Thôn (Kế Sách). Nhiều năm qua, nhà trường không những tham gia các cuộc thi sáng tạo khoa học kỹ thuật do Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động, mà còn có các cuộc thi khác từ Trung ương Đoàn, Tổng cục Môi trường, Sáng tạo Thanh thiếu niên nhi đồng các cấp... Tính từ năm 2003 đến nay, năm nào Trường THPT An Lạc Thôn cũng có học sinh tham dự và đạt giải cao về đề tài bảo vệ môi trường, với tổng số hơn 60 giải thưởng. Trong đó, có 2 lần được chọn tham dự thi quốc tế và được nằm trong top 25. Thầy Nguyễn Ngọc Hải - giáo viên trực tiếp hướng dẫn học sinh thực hiện các đề tài nghiên cứu chia sẻ: “Trước hết, do bản thân mình đam mê nghiên cứu và cũng từng đạt nhiều giải thưởng và mình muốn truyền ngọn lửa đam mê đó cho các thế hệ học trò. Vì vậy, phong trào NCKH trong nhà trường được phát triển mạnh mẽ. Khi bất cứ học sinh nào trình bày ý tưởng, mình rất trân trọng và luôn tìm mọi cách để hướng dẫn cho các em thực hiện đam mê. Đặc biệt, phong trào còn được sự ủng hộ rất lớn từ Ban giám hiệu và phụ huynh học sinh nhà trường. Từ đó, khí thế thi đua ngày càng trở nên sôi nổi hơn”. Cũng theo thầy Hải, trên thực tế, NCKH vẫn còn là một hoạt động khá mới mẻ với học sinh trường phổ thông, hầu hết các em đều bỡ ngỡ khi tiếp cận với khái niệm này. Vì vậy, vai trò của người thầy là vô cùng quan trọng.

Theo thầy Hải, trong hoạt động NCKH của học sinh, các giáo viên, trước hết là những giáo viên trực tiếp hướng dẫn, phải đào sâu nghiên cứu, mở rộng kiến thức của mình, để không trở nên tụt hậu. Trong vai trò này, người thầy chỉ cần khơi gợi kiến thức, hướng dẫn, định hướng học sinh phương pháp tìm tòi tri thức mới và quan trọng là giúp các em phát huy tối đa khả năng chủ động, sáng tạo của mình trong việc thu nhận kiến thức. Ngược lại, khi học sinh làm quen với NCKH sẽ học được phương pháp làm việc khoa học, phương pháp tự học, tự tìm kiếm tri thức thông qua nhiều nguồn tư liệu khác nhau... Khi đó, các em sẽ bước vào học tập với một tinh thần mới, một ý thức học tập mới. Khi có phương pháp làm việc khoa học, các em cũng sẽ học tập dễ dàng, chủ động hơn...

Bên cạnh những kết quả đạt được, việc thực hiện đề tài, dự án NCKH trong các trường phổ thông thời gian qua được đánh giá còn khiêm tốn. Trong đó, số đề tài nghiên cứu đối với giáo viên chỉ dừng lại ở phạm vi hẹp là sáng kiến kinh nghiệm hay NCKH sư phạm ứng dụng phục vụ cho công tác giảng dạy; chất lượng các đề tài nghiên cứu của học sinh chưa mang lại hiệu quả cao, số lượng tham gia chưa đồng đều ở các trường. Ngành giáo dục cũng phân tích nguyên nhân do năng lực NCKH của học sinh và năng lực hướng dẫn của giáo viên còn hạn chế; đồng thời, kinh phí dành cho hoạt động này rất ít và đa phần không có.

Để nâng cao chất lượng NCKH tại các trường phổ thông bằng việc tạo ra sân chơi khoa học, thiết nghĩ tỉnh cần quan tâm thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp. Trong đó, chú trọng đẩy mạnh công tác tuyên truyền rộng rãi về mục đích, ý nghĩa, nội dung các cuộc thi, hội thi đến các đơn vị chức năng, ngành giáo dục đào tạo, cán bộ, giáo viên, học sinh, phụ huynh học sinh và cộng đồng xã hội, từ đó nâng cao nhận thức cho các đơn vị, cá nhân, xã hội. Nâng cao năng lực nghiên cứu cho học sinh và cả giáo viên thông qua các hoạt động hội thảo, tập huấn bồi dưỡng về phương pháp, kỹ năng NCKH; tạo điều kiện, khuyến khích cho học sinh, giáo viên tham gia hội nghị, hội thảo khoa học và triển khai áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Đặc biệt, cần có chế độ ưu tiên đối với giáo viên, người hướng dẫn NCKH, học sinh đạt giải ở các cấp, nhằm khuyến khích phát triển những ý tưởng khoa học hay, đóng góp nhiều đề tài có tính thiết thực cho xã hội.

Mai Khôi