Có thể nói, Oóc om bóc rất quan trọng đối với người Khmer nói chung và Sóc Trăng quê tôi nói riêng. Bởi vì đây là lễ hội tiễn mùa mưa cùng với ý nghĩa chào tạ ơn mặt trăng, một vị thần theo quan niệm của người Khmer có vai trò quan trọng liên quan tới thời tiết, mưa, gió. Do cúng trăng mừng lúa chín đầu mùa nên người Khmer còn gọi lễ hội này là Bon Sâmpeah Preahkhe, còn khi gọi là Oóc om bóc chính vì có nghi thức đút cốm dẹp.

Nghi thức đút cốm dẹp trong lễ cúng trăng. Ảnh: H.Như

Oóc om bóc xuất xứ từ “Oóc” là đút vào miệng và “Om bóc” là cốm dẹp. Như vậy, “Oóc om bóc” có nghĩa là “Lễ hội đút cốm dẹp”. Còn “đút cốm dẹp” là một dạng biểu tượng trong tín ngưỡng cầu mong cuộc sống được đủ đầy, no ấm, dư dả. Và do liên quan đến tín ngưỡng về vùng sông nước nên người Khmer thực hiện nghi thức đua ghe ngo trong lễ hội Oóc om bóc. Ghe ngo (tuk ngor) là loại thuyền độc mộc dài và thon, hình dạng như con rắn nước, rắn lãi ở đồng ruộng, là một loại ghe “thiêng” dành cho nghi lễ đua ghe ngo nên mũi ghe ngo đeo bùa chú và trước khi đua người ta đều có những nghi thức cúng kiếng cho ghe.

Tỉnh Sóc Trăng là tỉnh có nhiều ghe ngo đạt các thành tích xuất sắc trong những cuộc đua ghe ngo trong và ngoài tỉnh như Tam Sóc, Tập Rèn, Chăm Pa, Xẻo Me, Ngan Dừa, Cos Tungs, Lộ Mới… Đặc biệt, trước đây người phụ nữ bị cấm tới gần ghe ngo, càng không có cơ hội làm tay dầm, nhưng những năm từ sau khi tái lập tỉnh Sóc Trăng (năm 1992) đã dần dần xuất hiện ngày càng đông đảo các đội đua ghe ngo nữ Khmer trong tỉnh, hầu như các huyện, thị xã, thành phố trong tỉnh đều có.

Tỉnh Sóc Trăng có đồng bào Khmer sinh sống nhiều nhất Nam bộ nên lễ hội Oóc om bóc luôn thu hút đông đồng bào Khmer các địa phương khác nô nức về đây như là một tâm điểm. Do Sóc Trăng có nhiều sông, rạch lớn nên việc tổ chức đua ghe ngo truyền thống thuận lợi hơn nhiều nơi khác, hơn nữa vào tháng 10 âm lịch, chỉ có ở Sóc Trăng mới có nếp chín sớm để giã cốm dẹp. Do vậy, người dân các nơi đổ về Sóc Trăng để thưởng thức mùa “cốm” mới, thơm, ngon.

Oóc om bóc thực chất là nghi lễ nông nghiệp với các nghi thức như thả đèn gió để làm trong sạch bầu trời, thả đèn nước để tạ lỗi với nguồn nước bị con người làm ô nhiễm, đút cốm dẹp là cầu mong cuộc sống no ấm, đủ đầy.

Lê Trúc Vinh