STO - Đến Khóm 6, Phường 1 (TX. Vĩnh Châu), hỏi về nhà tổ họ Lai, người dân trong vùng ai cũng biết và tận tình chỉ đường cho chúng tôi. Ấy vậy mà phải vòng đi vòng lại mấy lần, chúng tôi mới tìm được căn nhà cổ này, do nhà quay mặt về hướng chính Bắc trong khi mặt đường lại ở hướng Nam. Để vào được nhà, chúng tôi phải qua một khoảng sân phía sau nhà cổ với nhiều căn nhà có kiến trúc hiện đại quay mặt vào. Đây là căn nhà cổ do các thế hệ con cháu của gia chủ xây dựng nên.
Nhà tổ họ Lai là một căn nhà 5 gian được xây dựng bằng tường gạch, cột gỗ, mái ngói, nền lát gạch tàu với kiến trúc truyền thống của người Hoa. Nhà được xây dựng từ năm 1925, ròng rã 1 năm mới hoàn thành. Trải qua gần 1 thế kỷ tồn tại, căn nhà cổ này được trùng tu vào năm 2014 và có diện mạo như hiện nay.
Cũng như các căn nhà truyền thống của người Hoa ở đất Vĩnh Châu này, nhà tổ họ Lai chọn cho mình các chữ có ý nghĩa tốt đẹp làm biển hiệu treo ngay lối ra vào chính của căn nhà là “Lai Hòa Lợi”. Hai bên là cặp câu đối “Hòa vi quý tiên vương chi đạo (hòa làm quý là đạo của các vua đời trước)/Lợi ư nhân hậu duệ tất xương (lợi ở người đời sau chắc chắn được tốt đẹp). Ở các lối ra vào phụ cũng được trang trí bằng các cặp câu đối với nội dung giáo huấn con cháu, như: “Vi thiện tối lạc” (làm thiện là việc vui vẻ nhất), “Thi lễ truyền gia” (lấy kinh Thi và kinh Lễ truyền nếp nhà, Thi và Lễ là 2 trong bộ ngũ kinh của Nho giáo, thường được sử dụng chỉ về gia giáo).
Lối ra vào chính của căn nhà cổ.
Hai bên cửa sổ lại là các cặp câu đối ca ngợi cảnh thiên nhiên theo tính ước lệ cổ điển của văn học Trung Hoa: “Trúc bao tùng mậu” (tùng trúc tốt tươi), “Thủy nguyệt tùng phong” (trăng trong nước, gió lùa qua tùng). Đầy vách nhà trước được trang trí bởi các bức bích họa với chủ đề “điểu thú” mà chủ yếu nhất là vẽ các loài chim: từ phượng hoàng, khổng tước (công), trĩ, hạc đến uyên ương, anh vũ (vẹt), gà, vịt… rất sống động. Hành lang này thông qua 2 gian chái phụ ngày trước được dùng làm kho chứa lúa gạo. Hiện nay đã được con cháu họ Lai tu sửa lại để làm nhà ở.
Ông Lai Văn Tìa - cháu đời thứ 4 của người xây nên căn nhà tổ họ Lai hiện đang sống ở một chái nhà chia sẻ: “Người xây căn nhà cổ này là bà cố của tôi. Tôi cũng không rõ tên họ của bà cố là gì. Chỉ biết ông cố mất sớm, một mình bà cố tảo tần nuôi dạy 5 người con trai”. Để trả lời cho câu hỏi bà cố làm công việc gì mà có được nguồn kinh phí xây dựng nên căn nhà này, ông Lai Văn Tìa đưa chúng tôi trở ra gian nhà trước và chỉ vào các bức bích họa sát chân tường. Đó là những bức vẽ với chủ đề về các công việc ở địa phương, như: trồng lúa, đánh bắt cá, làm ruộng muối, trồng hành, trồng nhãn… Ông Tìa cho biết, ngày xưa bà cố là người ăn chay trường nhưng rất cố gắng làm nông nghiệp, bất cứ công việc nào có thể làm được ở địa phương, bà đều làm để kiếm tiền nuôi dạy đàn con và tích lũy với quyết tâm xây dựng được căn nhà to đẹp cho con cháu sống quây quần bên nhau.
Thời ông Tìa còn nhỏ, căn nhà cổ này là nơi sinh sống của cả dòng họ nên rất đông đúc. Giờ đây con cháu dòng họ Lai có nhiều người đi làm ăn xa hay xuất ngoại nên căn nhà cũng trở nên vắng lặng. Năm người con trai của bà cố đã thống nhất sử dụng căn nhà cổ này làm nhà tổ của dòng họ để thờ cúng tổ tiên, không ai được phép chuyển nhượng, chia chác.
Theo lời ông Tìa, gian trước nhà được sử dụng làm gian thờ với bàn thờ ở giữa thờ Quan Thánh Đế quân. Đây là bàn thờ trang trọng nhất ở nhà với các bao lơn được chạm khắc tỉ mỉ và thếp vàng. Ở giữa thờ chữ “Thần” với tượng thờ Quan Công ngồi trên ngai và hai tỳ tướng Quan Bình, Châu Thương (thường bị đọc nhầm là Châu Xương) đứng hầu hai bên. Biển hiệu đề trên gian thờ này cũng thật phù hợp là “Thiên Nam trình thụy” - tức là ở trời Nam trình ra điều tốt lành. Hai bàn thờ hai bên đều thờ tổ với chữ “Tổ” ở giữa và các câu đối xung quanh. Các bàn thờ này cũng được chạm khắc ở bao lơn nhưng không tinh xảo bằng bàn thờ chính. Ấy vậy mới thấy hết được tín ngưỡng thờ Quan Công của người Hoa TX. Vĩnh Châu sâu sắc đến thế nào. Gian nhà chính còn trưng bày các bộ ván ngựa gỗ, bàn ghế và các tủ thờ có niên đại đồng đại với căn nhà.
Gian sau các bàn thờ được khéo léo bố trí đến 6 phòng ngủ. Hiện nay, các phòng này đều bỏ trống do con cháu đều đã có nhà riêng. Đếm số lư hương trên 2 bàn thờ tổ, chúng tôi đoán rằng hiện nay căn nhà cổ này đang thờ phượng 11 người quá vãng của dòng họ Lai và hẳn là sẽ có nhiều dịp giỗ trong năm. Nhưng để chọn 1 ngày cả dòng họ tụ họp về nhà tổ, dòng họ Lai chọn ngày 16 tháng giêng (âm lịch) hàng năm. Theo ông Tìa, đó cũng là dịp căn nhà này vui nhất do con cháu tề tựu về đông đủ.
Ông Tìa cũng cho biết nhà tổ họ Lai luôn sẵn lòng mở cửa để chào đón du khách đến tham quan. Ở TX. Vĩnh Châu khá xa xôi nên có khách đến nhà ông rất vui. Ông xem đây là việc góp phần cho phát triển du lịch của thị xã cũng như giao lưu, giới thiệu văn hóa của đồng bào Hoa ở TX. Vĩnh Châu.
Anh Thụy
Bình Luận