Trong quá trình phát triển, lịch sử các nước ASEAN từng bị tác động bởi các nước xâm lược như Anh, Mỹ, Pháp, nhưng những sự tác động ấy không làm mất đi các nét văn hóa đặc trưng của khu vực. Chính sự giao thoa của nhiều nền văn hóa đến từ các nước riêng biệt đã tạo nên một thể văn hóa ASEAN đa dạng, đặc sắc với muôn màu sắc rực rỡ.

Theo một số nghiên cứu thì cư dân ASEAN có những nét chung thống nhất về mặt văn hóa vì những cư dân ở đây có chung một nền tảng văn hóa là lấy sản xuất nông nghiệp lúa nước làm phương thức hoạt động kinh tế chính. ASEAN được coi là cái nôi của cây lúa nước và là một trong năm trung tâm cây trồng lớn trên thế giới. Chính vì thế, ASEAN đã trở thành một trong những nơi có cuộc cách mạng nông nghiệp sớm nhất trên thế giới.

Từ khi sơ khai, văn hóa ASEAN đã được đánh giá là một trong những cái nôi hình thành nên loài người. Chính sự thống nhất về mặt khu vực và sự đa dạng, phong phú trong văn hóa của mỗi tộc người đã hình thành nên những nét đặc trưng mang nét đặc sắc, riêng biệt với những khía cạnh độc đáo khác nhau. ASEAN có đến hàng trăm dân tộc khác nhau, vì thế phong tục, tập quán rất đa dạng, tạo nên một bức tranh đa sắc, rực rỡ. Mặc dù văn hóa ASEAN rất đa dạng với nhiều phong tục, tập quán nhưng những tập tục ấy vẫn có những nét gần gũi và tương đồng với nhau chẳng hạn như những phong tục ăn mặc với bộ trang phục chung là sarong, khổ, vòng đeo tay, vòng đeo cổ hay tục ăn uống với các thức ăn chính là cơm, rau, cá và hoa quả, thịt, tục ăn hỏi trước khi tổ chức đám cưới, tục chôn theo người chết những thứ cần thiết mà khi còn sống họ rất yêu thích hoặc tục nhai trầu, nhuộm răng đen, xăm mình rồi đến những trò vui chơi giải trí như thả diều, thi chọi gà, bơi thuyền. Chính địa hình khu vực và khí hậu nóng ẩm của ASEAN đã tạo nên sự tương đồng trong cách ăn, ở của cư dân khu vực này.

Khi nhắc đến những nét văn hóa ASEAN mang tính đặc trưng, nổi bật thì không thể nào bỏ qua được những lễ hội mang đậm bản sắc truyền thống văn hóa của các dân tộc. ASEAN là một trong những vùng có những lễ hội hấp dẫn nhất thế giới và được tổ chức thường xuyên vào hàng năm. Những nét đặc sắc của văn hóa được thể hiện rõ nhất qua những lễ hội. Với quá trình lịch sử xâm lược của các đế quốc, nhiều nước ASEAN đã bị ảnh hưởng bởi các tôn giáo như: Thiên Chúa giáo, Phật giáo, Hồi giáo. Những tín ngưỡng riêng biệt này vẫn luôn được giữ gìn và tạo nên nét độc đáo cho văn hóa ASEAN.

VIỆT THÙY