Cơ chế khuyến khích phát triển các nguồn điện năng lượng tái tạo của Chính phủ thực sự là “cú huých” cho điện mặt trời trong thời gian qua. Chính sách ưu đãi tạo điều kiện cho hàng nghìn nhà đầu tư, doanh nghiệp trong và ngoài nước tham gia vào thị trường từ nghiên cứu, sản xuất, phân phối, lắp đặt, dịch vụ, đến tài chính, bảo hiểm... góp phần làm cho thị trường điện mặt trời tại Việt Nam sôi động hơn bao giờ hết.

Tính đến cuối tháng 8-2020, tổng công suất các nguồn điện gió và điện mặt trời đã được phê duyệt bổ sung quy hoạch gần 23.000MW, trong đó, điện mặt trời khoảng 11.200MW. Đến thời điểm này, toàn quốc đã đưa vào vận hành 102 dự án điện mặt trời với tổng công suất 5.245MW (Quy hoạch điện VII điều chỉnh dự kiến đến năm 2020, công suất điện mặt trời đạt 850MW). Đối với điện mặt trời mái nhà, Việt Nam cũng đạt được hơn 1.000MW chỉ trong vòng 2 năm qua.

Tuy nhiên, trước nguy cơ lưới điện ở khu vực miền Trung và miền Nam vượt khả năng giải tỏa trước công suất điện mặt trời tăng gấp 7 - 8 lần so với quy hoạch, các chuyên gia đã phải lên tiếng cảnh báo về sự phát triển điện mặt trời đang mang tính phong trào, thiếu quy hoạch bền vững tại nhiều địa phương.

 Đáng lo ngại hơn, Việt Nam phải đối mặt với vấn đề ô nhiễm rác thải pin năng lượng mặt trời ngày càng cao. Hiểm họa này không còn xa vì tuổi thọ của pin năng lượng mặt trời khoảng 20 - 30 năm. Đấy là theo cam kết của nhà cung cấp, tuổi thọ thực sự của tấm pin thường ngắn hơn cam kết do khí hậu khắc nghiệt của nước ta. Chưa kể đến những tấm pin năng lượng mặt trời kém chất lượng tuổi thọ thực chỉ 2 - 3 năm, thì hiểm họa môi trường đang thực sự hiện hữu.

 Các nhà khoa học chỉ ra, pin năng lượng mặt trời được cấu tạo phức tạp, chứa các kim loại như chì, đồng, nhôm với các tế bào năng lượng mặt trời làm từ tinh thể silicon và được bọc trong lớp nhựa dày để bảo vệ nên việc phân loại và xử lý rác phải đầu tư chi phí lớn, chưa kể các hóa chất sinh ra trong quá trình tái chế gây hại cho môi trường. Việc xử lý phải hết sức cẩn trọng vì các chất liệu nguy hiểm như acid sulfuric và khí phosphine nếu rò rỉ ra bên ngoài sẽ gây tác hại khó lường.

Trong khi đó, hầu hết các dự án điện mặt trời ở Việt Nam đều chưa có công nghệ xử lý rác thải pin năng lượng. Thế nên, phương án duy nhất của các dự án điện mặt trời là trả lại pin năng lượng về nơi sản xuất khi hết hạn sử dụng. Nhà cung cấp cũng chỉ biết xử lý bằng phương pháp chôn lấp...

Theo tính toán, với 100MW điện mặt trời thì cần 100ha đất để chôn lấp rác thải pin năng lượng. Phương pháp này tác động nghiêm trọng đến an toàn nguồn đất, nguồn nước, gây ô nhiễm môi trường và sức khỏe lớn hơn cả ni lông.

Cần phải khẳng định, việc đảm bảo an ninh năng lượng cho đất nước trong thời gian tới sẽ còn nhiều khó khăn và thách thức khi nhập khẩu năng lượng tăng ở mức 20% vào năm 2020 và sẽ tăng lên 50% từ năm 2030. Do vậy, phát triển điện mặt trời nhằm hỗ trợ bổ sung cho các nguồn điện khác là đặc biệt cần thiết.

Để nguồn năng lượng này phát huy giá trị lớn, thiết nghĩ đầu tư dự án điện mặt trời phải đi đôi với yêu cầu kiểm soát chất lượng và giải pháp công nghệ xử lý rác thải pin năng lượng. Đây không những là trách nhiệm của nhà đầu tư, nhà cung cấp, mà còn cần sự vào cuộc nghiêm túc của các bộ, ngành hữu quan vì an ninh năng lượng và môi trường bền vững của đất nước.

VIỆT THÙY (TH)