Tượng đài Giáo sư - Bác sĩ Nông học Lương Định Của sắp khánh thành tại Sóc Trăng. Ảnh: Q.BÌNH

Con đường học tập, tham gia cách mạng

Lúc nhỏ, Lương Định Của học ở Trường Tiểu học Lasan Taberd ở tỉnh lỵ Sóc Trăng, rồi chuyển lên Sài Gòn học bậc trung học. Sau đó ông sang Trung Quốc, rồi tiếp đến là Nhật Bản để học đại học ngành thương mại. Tại Nhật Bản, theo lời khuyên của một số nhà yêu nước Việt Nam, Lương Định Của bỏ ngành thương mại chuyển sang ngành nông nghiệp - với hoài bão là mang vốn kiến thức về quê hương phục vụ đất nước. Theo đó, ông theo học Khoa Sinh vật thực nghiệm Trường Đại học Kyushu.

Điểm nhấn của cuộc đời là vào mùa hè năm 1951, Lương Định Của bảo vệ xuất sắc luận án di truyền học với đề tài “Cách xử lý đa bội thể di truyền nhằm tạo nên giống lúa mới”. Hội đồng khoa học Trường Đại học Tổng hợp Kyoto nhận xét Lương Định Của đã có cống hiến lớn cho ngành nông học trong việc cải thiện giống lúa và nhất trí cấp học vị Bác sĩ Nông học - học vị cao nhất ở Nhật Bản lúc bấy giờ; ông là người trẻ nhất và cũng là người nước ngoài duy nhất được cấp học vị này tại Nhật Bản. Ngoài ra, ông còn nhận được bằng khen của Viện Nghiên cứu sinh học Kihata về công trình “Sự sinh sản của giống lúa lai tạo từ hai giống lúa Japonica và Indica”. Phát minh của Lương Định Của đã được ứng dụng ngay lúc đó trong việc lai tạo giống lúa tại Hoa Kỳ.

Năm 1952, nghe theo lời hiệu triệu của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nghe theo tiếng gọi của quê hương, Lương Định Của cùng vợ và con rời bỏ vinh hoa phú quý trở về Việt Nam với mong muốn phấn đấu hết khả năng của mình để đóng góp vào sự phát triển của quê hương. Cuối 1954, ông cùng gia đình tập kết ra Bắc. Từ năm 1956 đến năm 1962, ông làm Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Nông Lâm. Từ 1963 đến năm 1967, ông là Phó Viện trưởng Viện Khoa học Nông nghiệp. Từ năm 1968 đến ngày 28-12-1975, ông là Viện trưởng Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm. Ông là đại biểu Quốc hội liên tục các khóa: II, III, IV và V; được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động năm 1967; được truy tặng Huân chương Lao động hạng Nhất năm 1975 và Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học công nghệ đợt 1 năm 1996.

Những thành tựu to lớn trong nông nghiệp

Giáo sư - Bác sĩ Nông học Lương Định Của là người có công lớn trong giáo dục đào tạo nhiều thế hệ học trò trở thành cán bộ đầu ngành trong các lĩnh vực khoa học nông nghiệp. Chính ông đã lai tạo thành công một số giống lúa cho năng suất cao và chất lượng tốt, như: giống Nông nghiệp 1 được lai tạo từ giống Ba Thắc của Nam bộ với Bunko (Nhật Bản). Sau đó là nhiều giống mới như: giống lúa mùa muộn Saisubao, giống lúa Chiêm 314, giống NN75-1, dòng NN8-388 (chọn giống từ IR8) và một số cây giống khác như: dưa hấu không hạt, dưa lê, khoai lang, rau muống, đu đủ… Cùng với những ứng dụng tiến bộ kỹ thuật, Giáo sư - Bác sĩ Nông học Lương Định Của đã đề xướng mô hình canh tác “bờ vùng, bờ thửa”, “cấy nông tay thẳng hàng”, “đảm bảo mật độ” được hàng triệu nông dân áp dụng thành công trên diện rộng, tạo ra một cuộc cách mạng trong nông nghiệp. Cuộc đời của nhà bác học nông dân Lương Định Của gắn liền với con đường lúa gạo Việt Nam. Ông là người suốt đời lặng lẽ tôn vinh hạt ngọc Việt; theo đó, cây lúa Việt Nam kể từ sau ngày thống nhất đất nước năm 1975 đến nay luôn đạt năng suất cao. Thành tựu này ngoài mồ hôi, công sức của những người nông dân chân lấm tay bùn, còn có cống hiến trí tuệ và tấm lòng của Giáo sư - Bác sĩ Nông học Lương Định Của.

Kế thừa và tiếp nối những thành quả

Tình hình sản xuất nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng trong những năm qua có nhiều chuyển biến tích cực. Theo đó, giá trị sản phẩm thu hoạch trên 1ha đất trồng trọt, nuôi trồng thủy sản từ 140 triệu đồng/ha năm 2015 tăng lên 185 triệu đồng/ha năm 2020; năng suất, sản lượng lúa luôn vượt chỉ tiêu đề ra, trong đó, sản lượng lúa đặc sản của tỉnh chiếm gần 50% tổng sản lượng, tăng 16,3% so năm 2015, vượt 9% chỉ tiêu nghị quyết đề ra.

Ở Nam bộ nói riêng và quê hương Sóc Trăng của Giáo sư - Bác sĩ Nông học Lương Định Của là nơi con đường lúa gạo Việt Nam khởi phát làm nên những kỳ tích và lan tỏa ra thế giới. Tại Hội nghị quốc tế lần 9 về thương mại gạo tổ chức tại Macau (Trung Quốc), gạo ST24 của Việt Nam do nhóm nghiên cứu, gồm: kỹ sư Hồ Quang Cua, tiến sĩ Trần Tấn Phương và thạc sĩ Nguyễn Thị Thu Hương lai tạo đã được vinh danh “Top 3 gạo ngon nhất thế giới”. Tiếp nối những thành công, nhóm nghiên cứu giống lúa ST25, gồm: gồm kỹ sư Hồ Quang Cua, tiến sĩ Trần Tấn Phương và thạc sĩ Nguyễn Thị Thu Hương tiếp tục giành giải cao nhất Cuộc thi Gạo ngon nhất thế giới năm 2019 - World's Best Rice do The Rice Trader tổ chức trong khuôn khổ Hội nghị Thương mại Gạo thế giới lần thứ 11 tại Manila, Philippines từ ngày 10 đến ngày 13-11-2019. Những thành quả nêu trên rất đáng tự hào; nhóm nghiên cứu xứng đáng là thế hệ nối tiếp truyền thống vẻ vang của Giáo sư - Bác sĩ Nông học Lương Định Của.

Mặc dù Giáo sư - Bác sĩ Nông học Lương Định Của không còn nữa, nhưng “dấu chân” của ông trên các cánh đồng, những giống cây ông để lại và tên tuổi của ông vẫn còn khắc sâu trong tâm trí của nhiều người Việt Nam nói chung và quê hương Sóc Trăng nói riêng. Để ghi nhớ công ơn của ông, Tỉnh ủy - HĐND, UBND tỉnh Sóc Trăng đã quyết định đặt tên một con đường tại TP. Sóc Trăng, một trường THPT tại huyện Long Phú, đưa vào sử dụng Nhà lưu niệm và chuẩn bị khánh thành Tượng đài Giáo sư - Bác sĩ Nông học Lương Định Của tại Công viên 30-4. Đây là công trình nhằm tiếp tục tôn vinh, tự hào và còn là công trình chào mừng Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Sóc Trăng lần thứ XIV, nhiệm kỳ 2020 - 2025.

QUANG BÌNH