Có giai thoại liên quan đến chúa Nguyễn Ánh trong thời gian khi ngài bôn tẩu ở vùng sông nước miền Tây. Ngài được dân chúng dâng cơm ăn với trái bần, trong lúc đói ăn thấy ngon. Khi hỏi trái này tên gì, dân không dám nói ra tên, ngài bèn đặt tên là thủy liễu. Tên thật mỹ miều nhưng có mấy ai gọi đâu vì người ta đã quen với tên dân dã bao đời nay rồi.

Ca dao có câu: “Cây bần ơi hỡi cây bần. Lá xanh bông trắng lại gần không thơm”. Cây và hoa đều không đẹp nhưng dưới bàn tay của con người trở thành món ngon vật lạ, xem ra đâu có tệ!

Bần có nhiều loại nhưng phổ biến có bần dĩa và bần ổi. Ảnh: NGỌC HẢI

Ở miền quê, xa chợ búa, trái bần được bà con tận dụng xắt nhỏ ăn cơm với mắm sống. Thiếu rau xanh mới dùng cây trái mọc hoang như vậy nhưng lần hồi cũng quen và thấy ngon. Cầu kỳ hơn một chút, lấy bông bần làm gỏi trộn với tép, thịt ba rọi. Cá kho với trái bần chín cũng là món ăn đậm đà, thêm canh chua bần, mâm cơm mang đầy hương vị nhà quê. Sau này, lẩu bần được nâng cấp từ canh chua bần được nấu với các loại cá da trơn rất ngon. Nồi lẩu nóng ăn kèm với các loại rau trong vườn nhà theo mùa quả là đặc sắc. Hương vị từ trái bần nấu chua rất đặc biệt, ăn một lần sẽ nhớ, tìm ăn nữa. Trái bần có nơi người ta lấy làm mứt ăn chơi...

Gia đình tôi từ trước đến giờ chỉ quen nấu canh chua với me chín. Trong một lần đến nhà một người bạn chơi, anh mời món canh chua bần cá ngát ăn thấy lạ và ngon. Anh cho biết ở vùng này nhà nào cũng đều nấu canh chua với bần, không ai nấu với me cả. Bần mọc hoang trên kinh rạch, mặc sức bẻ mà nấu, tội gì tốn tiền mua me, hương vị có hơn gì đâu.

Về huyện Cù Lao Dung, tôi thường được anh em đãi món lẩu cá bông lau nấu với bần. Vốn đã từng ăn nên tôi rất thích hương vị của mùi bần vị chua thoang thoảng. Bạn cho biết trái bần nấu canh chua với các loại cá da trơn ngon hơn các loại cá có vảy. Điều này khó giải thích nhưng ai sành ăn đều có chung nhận xét như vậy. Ở xứ cù lao này, cá bông lau hay cá tra bần (cá này sống tự nhiên chuyên ăn bần chín rụng dưới nước) rất dễ kiếm. Nhiều du khách về đây lại nhắc tới lẩu cá bông lau. Một số quán ăn nơi đây nấu món này phục vụ du khách rất đặc sắc. Lần hồi món ăn này trở thành đặc sản của Cù Lao Dung hồi nào không hay. Lẩu chua nóng hổi dùng với cơm hay bún đều ngon, trước khung cảnh sông nước hữu tình phải có thêm ly rượu mới thêm nồng ấm.

Có người cho rằng ở vùng sông nước có bần xanh để nấu lẩu chua, ở thành phố coi vậy rất khó kiếm. So với mấy chục năm trước, ngay cả vùng đồng bằng cây bần không còn nhiều như trước. Dù vậy, cũng dư sức đáp ứng cầu, chuyện trăm năm nữa chưa biết ra sao nhưng cây bần vẫn còn được trọng dụng vì có chức năng giữ đất bị lở rất tốt nên chắc chắn vẫn còn tồn tại.

Tôi nghĩ, món lẩu cá nấu với bần dư sức vươn tới các quán ăn sang trọng ở các thành phố lớn. Buổi chiều anh em bè bạn ngồi bên nhau với cái lẩu nóng đầy cá và rau xanh quả là thú vị biết bao nhiêu. Ai biết khai thác món ăn này có thể làm giàu như chơi. Dân miền Tây sống tha phương gặp lẩu bần chua như lân gặp pháo, bảo đảm ăn sạch sẽ chẳng còn dư miếng nào đó nghe!

TUẤN BA