Trong ký ức xa xăm của tôi, vào đêm Trung thu xưa, mưa dường như không vội vã như bây giờ mà chầm chậm, lặng lẽ, dai dẳng hòa tan trong cơn gió nhẹ lất phất thấm mát lòng người.

Tôi ngồi ngoài hàng ba, hóng mưa mau tạnh để đón xem đội thiếu niên đánh trống ếch da trâu, diễu hành ngang phố rước những chiếc đèn ông sao to đùng bán kính cỡ 2m, trong đó có trường mình, chốc chốc ngó sang bàn trưng bày vật phẩm cúng trăng, đếm xem năm nay mẹ cúng thứ gì, rồi so với nhà dì Muối hàng xóm, chợt reo thầm trong lòng, năm nay có thêm bánh trung thu thập cẩm. Bên đây nhà mình có bó bông trang mua của dì Miên gần nhà, tô nước mưa cúng trăng xong để rửa mặt, dĩa quýt hồng, cây bánh pía, in vàng, in trắng cỡ nhỏ. Bên kia nhà dì Muối có bánh cúng trăng siêu to, ăn cả tuần không hết, bó huệ trắng thơm nức mũi, cặp dừa xiêm ngọt lịm, dĩa trái cây đủ thứ, nào lựu, hồng...

Nếu năm nào mưa chóng tạnh, tôi sẽ mang theo hai chiếc lồng đèn: chiếc con bướm giấy kiếng, với chiếc làm bằng lon sữa bò ông Thọ, được đục lỗ khoanh dây chì làm quai xách, thắp sẵn đèn cầy, rồi nhập vào hội rước đèn đi ngang nhà. Có năm, tôi còn đẩy xe đèn, cũng làm bằng lon sữa bò, có gắn bánh, do tùa hia làm tặng, tùa hia thì cầm đuốc, làm từ cây tre già rỗng ruột, đốn ở ngoại ô thị trấn, đầu tre bịt cuộn vải làm tim đèn, bên trong đổ dầu lửa trắng, lấy trộm của ông Côn.

Đêm trước rằm vài ngày là vui nhất, trẻ em xóm tôi tập trung ở sân đình, chờ đội sản xuất hợp tác xã phát lồng đèn. Cả con đường rổn rảng tiếng trống tập, tiếng gọi rủ nhau chơi các trò chơi dân gian. Con trai cầm đuốc, đẩy xe lon sữa bò, con gái cầm đèn ông sao, con bướm giấy kiếng… kéo nhau đi chơi, ngang qua khu vườn vắng để trêu ma. Đợi trăng lên đỉnh đầu, người lớn gọi về đi ngủ mới tạm dừng, chờ mai chơi tiếp.

Tết Trung thu Sóc Trăng xưa, khác so với hiện nay, từ không gian, địa điểm, cách thức tổ chức, thực phẩm, món đồ chơi, đến các trò chơi. Thay đổi trước tiên là thời gian, ngay từ tháng 7 âm lịch, các phương tiện truyền thông, quảng cáo, tiếp thị khuyến mãi rầm rộ; quà bánh trung thu của các bé được cá nhân, tổ chức phân phát từ rất sớm, chưa đến ngày rằm, các bé đã ăn no nê quà bánh và chán lồng đèn. Mặc dù trước kia mãi đến đêm rằm các bé mới nhận quà và phần lớn chỉ là bánh in trắng và lồng đèn giấy kiếng, tuy kém phong phú nhưng ai cũng háo hức chờ đợi. Chiếc bánh trung thu ngày nay đã bị biến tướng mang ý nghĩa khác là quà cáp cho người lớn. Trung thu ngày nay được tổ chức trong hội trường, với hệ thống loa cực mạnh, các giọng ca chuyên và không chuyên của người lớn, các em ngồi bên dưới sân khấu, giới hạn tầm nhìn, không thể thấy ông trăng, chú Cuội, thấy bóng dáng của chị Hằng. Chưa kể những chiếc đèn ngoại nhập phát âm thanh điếc tai, các món đồ chơi rô bốt, mặt nạ kinh dị phi truyền thống thay cho những trò chơi dân gian: rồng rắn lên mây, nhảy dây, nhảy cò, bông búp bông nở, hay trồng nụ trồng hoa… làm mất đi nét hồn nhiên của các bé.

Mấy năm gần đây, mọi người đã nhìn nhận tầm quan trọng và sức ảnh hưởng của nền văn hóa truyền thống, nên đã quan tâm hơn đến việc lưu giữ nét tết Trung thu cổ truyền, dẫn chứng là các lồng đèn truyền thống trở lại và đẹp hơn, được người lớn, trẻ em ưa thích. Một số trường học tổ chức sưu tầm các trò chơi dân gian để các em chơi với quan điểm: “Đã đến lúc chúng ta trả lại Tết cho thiếu nhi, để nét văn hóa, mỹ tục đêm rằm hàng năm, các bé được đốt đèn và chơi các trò chơi dân gian truyền thống, tận hưởng một cái Tết vui tươi, ý nghĩa đích thực”.

NGỌC NHÂN