Ngày xưa, trò chơi đá dế ở quê tôi thường diễn ra vào mùa khô, vì đây là mùa dế mái vào dịp sinh sản. Lúc này, dế mái cần một con trống mạnh khỏe giúp việc duy trì nòi giống được đảm bảo nên sẽ có nhiều con dế trống “như ý” xuất hiện; đây cũng chính là lúc dân mình chơi đá dế vì sẽ dễ dàng bắt được một con dế chiến ưng ý nhất.

Trận thư hùng của các chú dế chiến. Ảnh: KGT

Cách bắt dế thật đơn giản, dấu hiệu biết có chúng ở đâu là nghe tiếng gáy hay dùng đèn pin soi để xác định hang rồi tắt đèn, đợi chúng chui ra, bịt miệng hang lại thế là dễ dàng bắt chúng, hay dùng nước đổ vào hang dế sẽ bị ngộp và chui ra. Ngoài ra, người ta còn dùng cọng rơm hay cọng cỏ khô thọc vào hang cho dế nhột sẽ chui ra ngay và đây là lúc lựa chọn những chú dế than (màu đen) và dế lửa (có màu vàng - đỏ) phù hợp với các điều kiện để huấn luyện thành dế chiến. Còn tại TP. Sóc Trăng (Sóc Trăng) hiện nay, thường thấy mọi người thích bắt dế dưới các ngọn đèn cao áp tại các tuyến đường ngoại ô vì dế tìm đến đây rất nhiều, tha hồ lựa chọn.

Muốn chọn con dế chiến cần phải đảm bảo các yêu cầu về ngoại hình, màu sắc, kích cỡ chân sau to, có các móng sắc nhọn, đùi dế khỏe, không bị trầy xước; chân trước các ống phải đều nhau và các móc chân phải sắc, không bị mất móc nào, có cái đuôi cao hơn cái đầu đôi chút, mắt dế phải sáng. Đặc biệt, dế phải có đôi cánh tốt để làm “vũ khí gáy”, vì dế gáy bằng cánh, hai cái cánh cọ vào nhau kêu te te rất oách và có hồn nữa; lựa màu sao cho dế lửa có màu vàng đậm và dế than thì phải thật là đen.

Sau khi có được chú dế ưng ý là quá trình thuần dưỡng và huấn luyện thành dế chiến thật sự hung hãn và lì đòn trong vài ngày với các loại thức ăn có công dụng làm sung sức và hăng máu như cỏ ống, củ năng, hay một số loại củ khác ở đồng ruộng. Chỗ ở phải không quá ẩm ướt, không quá nóng… Đến đêm về, ta đem dế ra ngoài sân cho nó hóng mát và hít không khí, có khi để cho nó uống sương để lấy sức.

Sau khoảng thời gian huấn luyện công phu thì tìm đối thủ để chiến đấu, khẳng định vị thế của cả dế chiến và người huấn luyện. Sau khi gửi “chiến thư” cho đối thủ (thật ra là cáp độ xong) ta cho hai chú dế vào trận, lúc này trận đá dế như thể một sân vận động nhỏ chỉ có hai đối thủ. Trong khi đá, dế sử dung hai cái chân của mình có những cái móng sắc nhọn để làm vũ khí tấn công đối thủ. Ngoài ra dế còn dùng đến cái hàm sắc bén lợi hại của mình để cắn đối thủ một cách không thương tiếc. Ngoài ra, dế còn dùng đến bộ râu và đôi cánh của mình như những phương tiện trợ chiến hết sức lợi hại. Lúc này ở ngoài, hai người chủ của chúng cũng tay chân múa máy lung tung như thể hùn sức với con dế chiến của mình vậy. Dấu hiệu kết thúc một trận đấu dế là sẽ có một đấu sĩ dế gáy te te báo hiệu mình đã giành chiến thắng rồi.

Trong các thú chơi ở quê, đá dế là một trò chơi dân gian đầy thú vị và thu hút nhiều tầng lớp, lứa tuổi, nhất là đối với trẻ nhỏ. Lúc đêm về những chú dế than, dế lửa bắt đầu ra khỏi hang “gáy te te” mở màn cho cuộc chiến tranh giành lãnh địa và con cái bắt đầu, ta cứ tưởng như một chiến trường hay một cuộc đại hội võ lâm để giành ngôi vị minh chủ sắp xảy ra. Tuy vậy, ngày nay khi các phương tiện giải trí quá nhiều, trò chơi đá dế cũng không còn phổ biến nữa, dần nhường chỗ cho các thú chơi công nghệ hiện đại.

H.P