Những đứa trẻ khi mắc sai phạm bị cha mẹ nghiêm khắc phê bình thường có ý thức tự giác, biết sửa sai hơn những đứa trẻ khác. Theo một cuộc nghiên cứu tại Nhật Bản, những đứa trẻ không từng bị phê bình trong gia đình, đến khi ra làm việc ngoài xã hội thường dễ rơi vào tình trạng như: vừa gặp phải sự phê bình của cấp trên lập tức cảm thấy tất cả sụp đổ, tư tưởng mất phương hướng, hành động đi vào tiêu cực bằng cách nộp đơn xin thôi việc… Phê bình có những tác dụng giáo dục riêng. Thông qua sự phê bình của cha mẹ, trẻ có thể nhận thức đúng sai, hiểu được mặt tích cực hay tiêu cực của vấn đề. Quan trọng là trong phê bình con cái, các bậc phụ huynh phải luôn luôn có thái độ cẩn trọng và nghiêm túc, không những không thể tùy tiện quát mắng con cái vô lý, không phải bằng những lời chì chiết mà cần có những cách thức nói năng sao cho trẻ nhận thức được vấn đề thay vì hình thành tâm lý chán ghét, ứng phó, chống đối người lớn. Không nên gây căng thẳng cho cuộc nói chuyện ngay từ phút đầu bằng những mệnh lệnh, những lời quát tháo “phủ đầu”. Thay vì thế, bố mẹ hãy cố gắng bắt đầu bằng những lý lẽ con trẻ dễ chấp nhận, dễ đồng tình. Bố mẹ càng tạo được tâm lý “lắng nghe, chịu nghe” ở con trẻ bao nhiêu thì sự phê bình sau đó càng có kết quả bấy nhiêu. Khi đã phê bình con cái, cha mẹ phải rõ ràng về lập trường, đúng là đúng, sai là sai, phải hợp tình, hợp lý và có sức thuyết phục. 

Hãy để con cái thật sự tôn trọng và kính phục khi “được” lắng nghe những lời phê bình của cha mẹ. Thái độ phê bình với tinh thần rộng lượng, kêu gọi sự nhận thức được những hành vi sai phạm để cố gắng sửa chữa lỗi lầm là một trong những phương pháp cần thiết giúp trẻ tự rèn luyện bản thân. Là cha mẹ còn cần phải biết lắng nghe trẻ nói, trẻ thể hiện, sự thích thú của trẻ, mong muốn của trẻ, nhưng không nên thực hiện tất cả các mong muốn của trẻ. Thậm chí cha mẹ có thể đưa ra hình phạt nếu trẻ đòi hỏi quá giới hạn. Có như vậy, sau này trẻ sẽ ngoan ngoãn, có kỷ luật hơn và thực hiện theo cách bạn đã đưa ra, trẻ cũng sẽ biết kiên nhẫn chờ đợi đến lúc có thể đòi hỏi. Nếu các bậc phụ huynh chỉ chăm chăm nhìn vào khuyết điểm của con trẻ mà bỏ qua ưu điểm và những việc tốt trẻ làm được thì đó hoàn toàn không phải cách giáo dục tốt. Cách tốt nhất là mắng con đúng lúc, khen đúng mực thì hiệu quả trong lời nói của cha mẹ sẽ được con cái “hưởng ứng” tốt hơn, biết nghe lời cha mẹ hơn.

Trẻ con sẽ dễ dàng học theo những gì chúng nghe, thấy. Do đó, cha mẹ chính là tấm gương sáng, là thước đo chuẩn mực để con cái noi theo. Vì vậy khi cha mẹ thường xuyên nói dối với mọi người, thậm chí là với chính con mình thì trước sau chúng sẽ bắt chước. Nếu chứng kiến cha mẹ “mua chuộc” thầy cô giáo, cấp trên bằng những món quà, phong bì thì con trẻ hẳn sẽ hình thành nhận thức “bôi trơn” khi lớn lên và hành xử y như thế trong cuộc sống sau này...

Nền tảng giáo dục trong gia đình là cực kỳ quan trọng trong việc hình thành bản tính cũng như nhân cách sống của con trẻ khi bước vào tuổi trưởng thành.

LÊ MINH CHÂU