Địa điểm tổ chức hát dù kê thật đơn sơ. Chỉ cần một khu đất trống, đoàn đã có thể dựng sân khấu để biểu diễn. Tôi đến sớm hơn 1 giờ nên cánh gà sân khấu vẫn còn khép. Khu đất trống trơn, không một chiếc ghế, thỉnh thoảng một vài người chạy xe máy đến, đậu xe trước sân khấu rồi bước vào phía sau. Trước sân khấu yên ả bao nhiêu thì phía sau lại ồn ào và nhộn nhịp bấy nhiêu. Tiếng máy phát điện ầm ầm, tiếng các diễn viên tập tuồng, trò chuyện í ới…

Ông Sơn Si Tha - Trưởng Đoàn dù kê Sơn Nguyệt Quang (Mỹ Tú) vui vẻ cho biết, Đoàn dù kê Sơn Nguyệt Quang được ông Bô Xươl thành lập từ năm 2001. Ông Tha đã theo nghề dù kê gần 30 năm từ Đoàn dù kê Ron Ron (Châu Thành), đến đoàn Ánh Bình Minh (Mỹ Xuyên) rồi mới được ông Xươl mời về hát cho Đoàn dù kê Sơn Nguyệt Quang. Ông Xươl không có người kế thừa, ông xem ông Tha như con, nhận thấy tài năng và niềm đam mê với nghề của ông Tha nên ông Xươl nhường lại cho Tha làm trưởng đoàn.

Ông Tha chia sẻ: “Đi hát dù kê cực khổ lắm. Có đam mê mới có thể bám trụ với nghề này được. Hồi đó, bà con mình mê xem hát lắm. Có khi 1 đêm diễn được 2 - 3 suất (mỗi suất khoảng 2 giờ), lại diễn được nhiều đêm liên tiếp nên thu nhập của anh em cũng đảm bảo hơn. Còn hiện nay, phần lớn đoàn được mời đi diễn chỉ 1 đêm và cũng chỉ 1 suất. Với hợp đồng mỗi suất diễn khoảng 10 - 12 triệu đồng (tùy địa điểm), đoàn phải lo luôn chi phí chuyên chở sân khấu, đạo cụ, nhạc cụ, nuôi ăn 2 buổi và chi trả lương cho 30 người gồm diễn viên, nhạc công và hậu đài. Nhẩm tính tổng số kinh phí phải chi trả, tôi khó lòng giải được bài toán kinh phí duy trì hoạt động của đoàn dù kê”.

Một cảnh trong vở dù kê do đoàn Sơn Nguyệt Quang biểu diễn.

Khó khăn là vậy nhưng ông Tha vẫn rất tâm huyết với nghề. “Năm rồi, đoàn diễn được 49 suất, cố gắng cân đối cũng đảm bảo được thu chi. Mấy năm trước, điều kiện xe cộ đi lại khó khăn mà mình còn đi diễn được huống hồ là bây giờ, đa phần anh em trong đoàn đều có xe máy nên nếu gia đình có việc cần (như: cắt cỏ nuôi bò, làm ruộng…), anh em có thể về buổi sáng, chiều kịp có mặt, hóa trang và lên sân khấu. Cá nhân tôi dù khó khăn thế nào cũng cố gắng duy trì đoàn, vì nghề ăn vào máu mình rồi” - ông Tha tâm sự.

Không chỉ ông Tha, chúng tôi nhận thấy các diễn viên của đoàn đều rất tâm huyết với nghề. “Dù kê là di sản văn hóa của dân tộc mình, dù khó khăn thế nào cũng phải cố gắng “hát” để không quên nguồn cội” - chị Lâm Thị Tuyết (nghệ danh Út) - diễn viên đã có thâm niên 16 năm bộc bạch. Chị Tuyết cho biết thêm: “Nghề dù kê này không đủ nuôi sống mình đâu. Công việc chính của tôi là phụ hồ. Tôi thường đi làm xa ở TP. Hồ Chí Minh, Bình Dương, nhưng mỗi khi trưởng đoàn gọi, dù bận thế nào cũng sắp xếp công việc để về tập dượt và lưu diễn với anh em. Dù kê là di sản văn hóa của dân tộc mình, dù khó khăn thế nào cũng phải cố gắng “hát” để không quên nguồn cội”. Sau khi trò chuyện với chúng tôi, chị Tuyết lại nhanh chóng ngồi xuống chiếc chiếu trải trên nền đất để tiếp tục hóa trang kịp cho suất diễn.

“Hóa trang ở đây, rồi ngủ, nghỉ của các diễn viên như thế nào?” - chúng tôi đặt câu hỏi cho ông Tha. Ông mỉm cười và trả lời một cách bình thản nhưng đượm buồn: “Sau suất diễn, cả đoàn ngủ dưới gầm sân khấu. Đoàn làm gì có tiền mà thuê phòng trọ cho anh em…”. Bỗng dưng mắt tôi trĩu nặng và thấy cay cay. Những diễn viên dù kê ấy khi lên sân khấu có thể là ông hoàng, bà chúa, nhưng cuộc sống của họ và ngay cả thực tại phía sau sân khấu này… sao mà khó khăn đến thế?!... 

Anh Thụy