Con tôm bơi ngược

Trước tiên là giá cả tôm thương phẩm. Khi nguồn cung tôm trên thế giới còn dồi dào, từ thu hoạch mới và tồn kho, trong khi kinh tế thế giới phục hồi chậm khiến sức mua chưa có thêm động lực, giá cả tiêu thụ chỉ ở mức thấp là chuyện bình thường, ngành tôm ta giảm sự sôi động khi mùa vụ về, vì hiệu quả nuôi thấp. Nhưng từ giữa tháng 9 và kéo dài đến nay, giá tôm thương phẩm ở đồng bằng sông Cửu Long đã có sự hồi phục khá tốt. Với mức giá này, người nuôi yên tâm thả giống cho vụ mới.

Mặc dù diện tích nuôi tôm của tỉnh Sóc Trăng không lớn nhưng về sản lượng tôm nuôi chiếm từ 18 - 20% sản lượng tôm nuôi của cả nước. Ảnh: THIỆN NHẬN

Nỗi lo thứ hai có tương tác câu chuyện trên là dịch bệnh trên tôm nuôi khá trầm trọng. Nguyên nhân do con giống, do môi trường nước, do thời tiết thất thường… Mỗi yếu tố đều góp phần để ao nuôi phải thu hoạch sớm, có thể không lãi hoặc thua lỗ. Sự thất thường của thời tiết dự báo kéo dài đến gần cuối năm, với không ít cơn bão có ảnh hưởng vùng biển ta; thậm chí theo dự báo, mưa trái mùa còn diễn ra ở đầu năm mới. Mưa trái mùa ngay đầu năm, trước thềm tết Nguyên đán sẽ làm thiệt hại cho cây trồng chuẩn bị phục vụ Tết như hành, dưa, bí… Cũng may, khi gió chuyển mùa sớm đầu tháng 11, và mưa giảm, như đã làm thay đổi môi trường con tôm sinh sống và có dấu hiệu phát triển tốt hơn. Có nghĩa là dịch bệnh trên tôm có thể giảm thiểu tác hại. Sự chuyển động này sẽ khiến nhiều người nuôi thả giống ở những tháng cuối năm nhằm tranh thủ giá tôm thương phẩm còn tốt. Tết này, chắc có nhiều lao động ăn Tết tại ao tôm, nhiều vùng nuôi sẽ có sinh khí hơn, nhất là về đêm đèn sẽ sáng hơn trên các cánh đồng tôm.

Cái khó thứ ba là ngành tôm Việt (và ba cường quốc tôm khác là Ecuador, Ấn Độ và Indonesia) bị nguyên đơn từ Hoa Kỳ kiện chống trợ cấp (CVD) cho ngành tôm từ Chính phủ các nước này. Khó khăn thêm khi tháng 7/2024, Tuyên bố về ứng xử của các bên trên biển Đông (DOC) chưa công nhận nước ta có nền kinh tế thị trường, dẫn đến sự xem xét mức thuế phải sử dụng số liệu nước thứ ba tương đồng, thêm rủi ro và bất lợi. Chỉ trông chờ vào sự giải trình sổ sách của bị đơn bắt buộc là Công ty STAPIMEX ở Sóc Trăng và các tổ chức liên quan như thuế, nhà cung cấp nguyên liệu… Và đây là cái phao cuối cùng. Kết quả, ngày 22/10/2024, DOC đã công bố mức thuế cuối cùng CVD cho ngành tôm ta là 2,84%. Đây chắc chắn là sự thất vọng, khó khăn cho tôm ta ở thị trường Hoa Kỳ thêm chồng chất. An ủi đôi chút, thuế CVD của hai đối thủ lớn nhất là Ecuador và Ấn Độ đều cao hơn tôm ta, 3,78% và 5,77%! Dù sao cũng nên cám ơn Công ty STAPIMEX và các tổ chức liên quan đã tích cực chuẩn bị, ứng xử để có kết quả này. Và hơn nữa cũng cảm nhận sự quan tâm từ cấp chính quyền trong việc kịp thời chỉ đạo xử lý vấn đề.

Năm 2024 là năm khó khăn, vất vả của ngành tôm, nhưng ngành tôm Sóc Trăng vẫn tiếp tục bứt phá. Ảnh: TÍCH CHU

Trên chặng đường đầy chông gai đó, bất ngờ có thêm một cái rào chặn chắp vá. Đó là cuối tháng 8/2024, có một bài báo mang danh là điều tra, nghiên cứu, đưa ra không ít thông tin xấu, lệch lạc về ngành tôm ta. Họ vạch lá tìm sâu, chuyện bé xé ra to, nhào nặn bức tranh ngành tôm ta đầy màu tối. Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) lập tức có thông cáo báo chí phản hồi, phản bác gay gắt và yêu cầu có sự đối thoại. Họ (ở Hawaii) đã rút bài báo khỏi trang web ngay sau đó. Câu chuyện trên, nhìn chung, chưa có tác động đáng kể tới chuyện uy tín, nhưng rõ ràng là bài học không nhỏ. Đó là phải chú ý thông tin và sự phản ứng phải nhanh nhất, quyết liệt nhất bảo vệ cái đúng, bảo vệ tiếng tăm ngành tôm ta đã gầy dựng bao năm qua.

Nội dung cũng cần nêu lên là ngành tôm đã kết thúc năm với mức kim ngạch xuất khẩu tăng khoảng 15%, về sát mức kế hoạch. Khi ở nửa đầu năm, mức tăng trưởng chỉ một con số và tôm nuôi bị dịch bệnh, sản lượng tôm nuôi sụt giảm, nhất là tôm cỡ lớn, khiến các doanh nghiệp chế biến thiếu nguyên liệu đáp ứng các đơn hàng giao cuối năm. Tuy nhiên, với nguồn hàng dự trữ và ngoài nước, các doanh nghiệp tôm đã có sự bứt phá đáng khen. Thành quả này là hệ quả tổng hợp của nhiều nguyên nhân. Trong đó, nguyên nhân hàng đầu là ngành tôm ta đã sớm có sự chuyển động cho xu thế phát triển bền vững. Các mắt xích chuỗi giá trị con tôm tự lực theo đuổi các giá trị cần thiết đáp ứng xu thế, đòi hỏi của các hệ thống phân phối lớn và người tiêu dùng. Từ đó, thu hút, thuyết phục được thêm nhiều khách hàng lớn, chuyển đơn hàng từ nước khác về ta. Đây là thành quả chiều sâu và trước mắt góp phần làm tăng doanh số tiêu thụ, thu về kim ngạch xuất khẩu tốt hơn, cao hơn.

Năm 2024 như trình bày trên, được coi là năm khó khăn, vất vả của ngành tôm, nhưng ngành tôm Sóc Trăng vẫn tiếp tục bứt phá. Điển hình là sản lượng tôm nuôi vẫn tăng trưởng và kim ngạch xuất khẩu tôm tỉnh nhà có tốc độ tăng trưởng hơn hẳn mức trung bình cả nước, đáng nói hơn là đạt mốc tỷ đô la, vượt qua Cà Mau, giữ hạng đầu cả nước. Điều này thể hiện các doanh nghiệp tôm tỉnh nhà đã làm tốt, toàn ngành tôm tỉnh nhà đã làm tốt. Sự chỉ đạo quyết liệt từ lãnh đạo tỉnh, ngành và cơ quan hữu quan đã có kết quả lạc quan, đầy triển vọng. Ngay trước mắt, hứa hẹn vụ nuôi cuối năm sẽ có năng suất bội thu, hứa hẹn ngày mai ngành tôm phát triển bền vững hơn, góp phần đáng kể cho kinh tế tỉnh nhà và thành quả chung ngành tôm cả nước.

HỒ QUỐC LỰC