Lăng Ông Nam Hải - nét đẹp trong văn hóa tín ngưỡng của xứ biển Trần Đề

Giá trị văn hóa, tín ngưỡng của di tích

“Trong tín ngưỡng của những người dân sống với nghề biển thì cá Ông phù hộ cho những chuyến ra khơi trúng mùa tôm cá. Rồi khi ra biển, gặp trời giông bão, người bị nạn thành tâm khẩn cầu thì có cá Ông đến cứu nạn vào bờ bình an. Chính vì niềm tin cá Ông như thần linh và do cá Ông được triều đình phong thần nên nghi thức người Kinh thờ cúng cá Ông cũng trang trọng tương tự như thờ cúng thần Thành Hoàng trong đình vậy. Ở Trần Đề, Lăng Ông Nam Hải được xem là địa chỉ tâm linh của ngư dân, gắn với Lăng Ông là Lễ hội Nghinh Ông ở làng cá Kinh Ba, đã được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia”, ông Trương Huy Hoàng - Trưởng vạn Lăng Ông Nam Hải mở đầu câu chuyện khi đưa chúng tôi đi tham quan di tích lịch sử này.

Cổng chính của lăng có hai hàng cột giữa cổng được khắc hai hàng chữ nổi trang trọng “Nam Hải mộ trì bá tánh hưởng an cư - Việt Nam độc lập nhân dân đồng lạc nghiệp”. Ảnh: XUÂN THANH

Từ khi thành lập đến nay, Lăng Ông Nam Hải đã trải qua 6 đời trưởng ban trị sự. Qua 6 lần trùng tu, sửa chữa, gần nhất là vào cuối năm 2001, lăng trang hoàng, kiên cố. Tổng diện tích Lăng Ông Nam Hải rộng 3.492m². Cổng Lăng Ông quay về hướng Tây Bắc, phần mái của cửa chính giữa lớn trang trí cặp tượng điêu khắc Lưỡng Long Chầu Nguyệt, hai hàng cột giữa cổng được khắc hai hàng chữ nổi trang trọng “Nam Hải mộ trì bá tánh hưởng an cư - Việt Nam độc lập nhân dân đồng lạc nghiệp” với ý nghĩa thần Nam Hải cá Ông phù hộ cho người lập nghiệp thành công, có cuộc sống bình an và ấm no.

Kiến trúc bên trong Lăng Ông Nam Hải gồm có 3 gian: gian giữa chính điện lăng thờ Ông Nam Hải, cột được điêu khắc nghệ thuật hình rồng. Trên bàn thờ, phía sau lư hương là sọ cá Ông và các xương nhỏ được đặt trang trọng trong hộp kính, lót tấm vải đỏ cùng với bức ảnh cá Ông. Ngoài ra, còn có hình ảnh một cây đao được đặt hai bên ngay sau sọ cá Ông, tượng trưng cho cá Đao - loài cá lớn luôn bảo vệ và hộ tống cá Ông đến nơi an toàn, dân gian gọi là cá Đao phò cá Ông. Mô hình những chiếc thuyền đã được các nghệ nhân làm nên để mô phỏng những chiếc thuyền ra biển gặp nạn và được cá Ông cứu sống. Bên phải là thờ Tiên sư, ông tổ của nghề biển và cả trên bờ, bên trái thờ Tiền hiền, Hậu hiền, hai bên của gian trước thờ Tả Ban và Hữu Ban. Trong gian thờ còn có tủ trang phục phục vụ cho Lễ hội Nghinh Ông và trên cột chính có treo tấm bằng công nhận Lễ hội Nghinh Ông là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (Quyết định số 446/QĐ-BVHTTDL, ngày 29/1/2019). Hiện nay, Lăng Ông Nam Hải đang lưu giữ 10 bộ xương cá Ông lớn, nhỏ (bộ xương Ông lớn đem về Bãi Giá năm 1954, các bộ xương Ông nhỏ đem vào thờ năm 2000, 2001).

Ông Trương Huy Hoàng - Trưởng vạn Lăng Ông Nam Hải giới thiệu về các bộ xương cá Ông được lưu giữ trong lăng. Ảnh: XUÂN THANH

Trong lăng còn có 2 gian cổ miếu thờ Bà Chúa Vạn Ban và gian thờ Bà Thủy Tề nằm liền kề. Hai bà chúa này được cúng hằng năm vào ngày 25/2 âm lịch, thể hiện lòng thành kính của ngư dân, mong bà giúp đỡ người dân đi biển gặp nhiều may mắn. Trong khuôn viên của lăng có bức tượng Bà Mẹ Nam Hải, trang nghiêm đứng nhìn về hướng Nam được xây dựng vào năm 2007 và tổ chức cúng vào ngày 19/10 âm lịch hằng năm và những ngôi miếu nhỏ thờ Thần Tài, Thổ Địa.

Đối diện với Lăng Ông là “vỏ ca” sân khấu để phục vụ Lễ hội Nghinh Ông, tổ chức các hội đờn ca tài tử, hát bội phục vụ nhu cầu vui chơi giải trí của người dân và du khách thập phương. Năm 2023, Lăng Ông Nam Hải xây dựng thêm gian nhà tiền sảnh trước gian thờ chính dùng để tiếp khách và là nơi tập trung mọi người chỉnh trang trang phục, chuẩn bị các nghi thức phục vụ cúng tế trong Lễ hội Nghinh Ông. Đầu năm 2024, từ nguồn kinh phí xã hội hóa, nhà vỏ ca đang được sửa chữa, nâng nền làm mới để kịp chuẩn bị cho việc tổ chức lễ hội sắp tới.

Lễ hội Nghinh Ông được xem là một lễ hội truyền thống của ngư dân vùng biển được tổ chức vào ngày 21 - 23/3 âm lịch tại vùng biển Kinh Ba, huyện Trần Đề. Vào ngày hội, các ghe thuyền được trang hoàng lộng lẫy cùng các vật cúng như heo quay, trái cây, nhang, đèn, xôi, gà… tập trung ra cửa biển làm lễ rước Ông vào. Trước và trong lễ hội, tại Lăng Ông còn tổ chức các đêm hát bội, các trò chơi dân gian, thi đấu thể thao sôi nổi thu hút đông đảo người tham gia.

Gắn với nhiều sự kiện lịch sử

Lăng Ông Nam Hải không chỉ là địa điểm sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng dân gian của người dân trong vùng mà còn mang giá trị lịch sử văn hóa. Theo lời kể của các vị cố cựu ở địa phương, cuối năm 1954 đầu năm 1955, Mỹ - Diệm mở cửa biển Bãi Giá. Từ đó, ngư dân tứ xứ từ Gò Công, Bến Tre, Tiền Giang, Trà Vinh đến đánh bắt thủy, hải sản và định cư. Huyện ủy phân công đồng chí Lâm Bạc Hon (Tư Sơn) điều một số cán bộ cách mạng về vàm Bãi Giá hoạt động như: Lê Văn Tươi, Lê Văn Chắc và tổ chức các hội ái hữu, hội tương tế, vạn vần đổi công... để tạo điều kiện cho các cán bộ hòa thân vào địa bàn hoạt động chính trị. Do đó, đầu năm 1955, các Hội Lăng Ông Nam Hải thành lập tại vàm Bãi Giá và Lăng Ông được xây dựng.

Ngày 15/10/2024, Lăng Ông Nam Hải được xếp hạng di tích lịch sử cách mạng cấp tỉnh. Ảnh: XUÂN THANH

Ngày 20/7/1956, khi chính quyền Sài Gòn không thực hiện tổng tuyển cử thống nhất nước nhà theo Hiệp định Giơnevơ quy định, Huyện ủy chỉ đạo các chi bộ vận động quần chúng tham gia biểu tình với khoảng 500 người tham dự, trong đó có 13 đội viên xung kích của Đội Thiếu niên cứu quốc giương cờ, khẩu hiệu, tuần hành thị uy đến khu vực nhà thờ Bãi Giá. Cuộc biểu tình bị đàn áp, cán bộ chủ chốt của ta được điều lắng về địa phương khác, trong đó có các đồng chí nằm trong Ban Trị sự Lăng Ông Nam Hải như đồng chí Lê Văn Chắc, đồng chí Lê Văn Tươi, đồng thời tăng cường cán bộ, đảng viên từ nơi khác đến hoạt động.

Tháng 1/1962, lực lượng du kích xã Trung Bình và Lịch Hội Thượng tổ chức đốt cầu và phá lộ giao thông từ Lịch Hội Thượng đi Bãi Giá. Ban Trị sự Lăng Ông Nam Hải đã vận động nhân dân và các tiểu thương trong vùng đóng góp đảm phụ kháng chiến “nuôi quân để chống Mỹ cứu nước”. Được nhân dân đồng tình ủng hộ, nên số thu đảm phụ, lạc quyên đều đạt yêu cầu, lượng đóng góp có lúc lên đến hàng chục triệu đồng. Trong Ban Trị sự Lăng Ông Nam Hải lúc bấy giờ, phải kể đến những người yêu nước có khả năng tài chính và uy tín như các ông Ba Giỏi, Bảy Ngà, Tư Liễn, Năm Don, Bảy Đầy... Các tiền nhân này đối mặt với chính quyền địch, yêu cầu không bắt con em ngư dân đi lính, che chở bà con khi bị địch bố ráp, tuyên truyền, vận động binh sĩ, chống đôn quân, chống bắt lính…

Trong cuộc tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân 1975, đúng 3 giờ sáng ngày 30/4/1975, Chi bộ xã Trung Bình phát động quần chúng ở Mỏ Ó chia thành 2 mũi tấn công vào đồn bảo an ở đầu lộ Mỏ Ó và đồn bãi cát Mỏ Ó. Với sức mạnh của quần chúng áp đảo, hai đồn yếu khu ở đây buông súng đầu hàng vô điều kiện. Chiến thắng của nhân dân địa phương đã hòa vào niềm vui chung của toàn miền Nam.

Qua bao năm tháng chiến tranh bị bom đạn tàn phá cùng với việc hứng chịu các cơn bão lớn, sóng biển ập vào nhiều lần làm Lăng Ông bị hư hại. Điều trân quý là việc trùng tu, sửa chữa và tuyên truyền về ý nghĩa lịch sử - văn hóa, giá trị truyền thống cách mạng của Lăng Ông Nam Hải luôn được sự quan tâm gìn giữ của chính quyền, các tổ chức đoàn thể và nhân dân địa phương.

Ghi nhận giá trị nổi bật, tiêu biểu về lịch sử, văn hóa của di tích này, ngày 15/10/2024, UBND tỉnh Sóc Trăng đã ban hành quyết định xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh đối với Lăng Ông Nam Hải.

XUÂN THANH