Nét đẹp trong diễn xướng văn hóa dân gian của trò chơi đố thai

Hiện nay, vùng đất Bãi Xàu, thị trấn Mỹ Xuyên vẫn còn tồn tại trò chơi đố thai. Nó để lại trong tôi nhiều dấu ấn về một vùng đất đậm chất văn hóa độc đáo sắc màu không thể lẫn vào đâu được.

Cố nghệ nhân Trịnh Văn Bé - thầy thai của vùng đất Bãi Xàu xưa (thị trấn Mỹ Xuyên ngày nay) đang truyền thụ câu đố thai cho con cháu. Ảnh: CAO LONG

Thai là bói, định chừng là câu đố gắn với tự nhiên cây cỏ, hoa lá, động vật, trời, trăng, mây, gió; gắn với con người và sinh hoạt văn hóa, cách ứng xử thông qua những câu ca dao, tục ngữ, hát đối hò với thể loại thi pháp thơ lục bát, Đường luật, tự do dưới các dạng thức diễn xướng văn hóa giải trí, giáo dục, trí tuệ độc đáo bằng các từ ngữ dân gian, tố tục, thành ngữ, điển tích, thơ Kiều; nghệ thuật so sánh, ẩn dụ, nhân hóa, đối ngẫu, nói lái, lộng ngữ… Đối tượng tham gia không phân biệt tuổi tác, giới tính, trình độ. Khi thì mẹ đố con nghe trên cánh võng; khi thì đang đêm thanh vắng, tiếng ông đố, cháu đáp ấm một góc quê; năm ba người ngẫu hứng đố nhau trong lúc nông nhàn, trà dư tửu hậu, kỳ yên lễ hội…

Vào đêm trăng thanh gió mát thì tại sân đình Thần Hoàng, miếu Thần, người ta dựng cái chòi lá có sàn cao chừng 1,5m với diện tích khoảng 8m², cửa chòi có thả tấm sáo, trong chòi có bộ bàn ghế và cặp nhạc cụ: trống, phèng la, ngoài cửa chòi có bảng đề dán thai, có bàn để tặng phẩm. Người chủ trì là thầy thai, người ra câu đố, gợi ý và cũng là người nắm lời giải. Sau khi đọc xong câu đố, thầy thai sẽ gợi ý lời giải thông qua câu xuất như: xuất thiên nhiên - Mười lăm mười sáu tốt bông/Đến ba mươi tuổi không chồng chết queo (trăng); xuất thực vật - Lênh đênh bến đợi sông chờ/Nổi trôi sông nước lững lờ kiếp hoa (hoa lục bình); xuất địa danh - Một lần chưa đến đã khô/Đôi ba lần nữa ra đồ héo queo (Bãi Xàu); xuất nhân - Đố em là nhân vật nào/ Để cùng quân sĩ tiến vào Trung Nguyên/ Nước Nam mở rộng giới biên/Đông xông Tây đột dưới quyền tướng quân (Lý Thường Kiệt); xuất tính cách - Một tay giữ lấy hai nàng/Không ai hơn kém vững vàng phân minh/Ngả nghiêng, nghiêng ngả sự tình/Giữ cho yên bình đẹp dạ người xem (công bằng); xuất hoạt động, thủy danh, xuất sơn danh, xuất động vật, xuất ngư, xuất điểu… Bất kỳ ai muốn giải đố thì nhanh chân bước lên chòi đọc to câu đố, nếu đúng thì thầy thai sẽ thưởng bằng một hồi trống và kết thúc bằng tiếng xèng thật lớn, còn nếu lời giải gần đúng thì sau hồi trống sẽ chỉ có tiếng gõ vào tang trống cắc như thở dài tiếc nuối. Còn nếu như chỉ 3 tiếng gõ vào tang cắc cắc cắc thì lời giải sai không được chấp nhận. Mỗi câu thai giải xong sẽ được gỡ xuống để dán lên câu thai khác. Người thắng sẽ được phần thưởng là bánh, kẹo, gói mì…

Mấy năm trở lại đây, không gian bày trí, địa điểm, thời gian tổ chức đố thai có thay đổi ít nhiều, vì những người xưa năm cũ không còn, chỉ còn chăng là hàng trăm câu thai của thầy thai cuối cùng của thị trấn Bãi Xàu là bác Trịnh Văn Bé được các nhà nghiên cứu sưu tầm lưu giữ.

Trước đây, tôi đã từng nghe bác Hai Bé kể, 8 tuổi bác đã chơi thai, 19 tuổi đặt thai. Khi bước qua tuổi bát tuần, gia tài của bác đã có hơn 300 câu thai mà mấy mươi năm bác tiếp nhận, giữ gìn từ những người đi trước và tự mình sáng tác.

Thạc sĩ Trần Minh Thương - Phân hội trưởng Phân hội Văn nghệ dân gian (Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Sóc Trăng) thông tin: “Đố thai ở Mỹ Xuyên - Sóc Trăng không chỉ phản ánh nét sinh hoạt văn hóa tinh thần của người dân địa phương mà còn góp phần vào việc phổ biến những kiến thức về địa lý, lịch sử, văn học… cho một cộng đồng người. Thông qua từng câu đố, người ra thai còn muốn nhắc nhở, giáo dục con người cần phải khuyến thiện. Đố thai là bài học đạo đức để người chơi chiêm nghiệm và rút ra từng bài học bổ ích cho mình. Bên cạnh đó, thông qua hình thức đố thai, các dạng thức sinh hoạt văn hóa truyền thống của dân tộc được bảo lưu, góp phần vào việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc”.

NGỌC NHÂN